ایستگاه های راه آهن : مکان شروع و پایان سفر های پرشور
- پرهام صنیعی
- ابنیه
ایستگاه راه آهن
محوطه و مکانی است که دارای یک سری خطوط به هم پیوسته ، ساختمان های اداری ، سکوهای مسافری و باری و مجموعه ای از سوزن ها است. ایستگاه راه آهن محلی است که در آن عملیات قبول و اعزام قطار، سرویس دهی به قطار ، تحویل بار و توشه و پیاده و سوار شدن مسافران انجام می شود.
دلایل احداث ایستگاه در راه آهن : جذب ترافیک ، تعمیرات و بازدید ناوگان ، بالا بردن ظرقیت شبکه ، محدودیت در نیروی کشش.
اهداف مورد نظر از ایجاد ایستگاه : ارایه خدمات به مسافرین ، ارایه خدمات فنی و سرویس دهی به لکوموتیو و واگن ها ، ارایه خدمات به صنایع و صاحبان کالا.
انواع ایستگاه های راه آهن
انواع ایستگاه ها از نظر شکل هندسی : ایستگاه های راه آهن از نظر شکل هندسی به دو دسته عرضی ( اروپایی) و طولی ( آمریکایی ) طبقه بندی می شوند . ایستگاه نوع عرضی در عرض گسترش می یابد و ایستگاه نوع طولی در طول گسترش می یابد.
انواع ایستگاه از نظر عملیاتی : ایستگاه مسافری ، ایستگاه باری ، ایستگاه مختلط.
انواع ایستگاه از نظر موقعیت خطوط نسبت به ساختمان ایستگاه : ایستگاه عبوری ، ایستگاه پایانه و بن بست.
ایستگاه تشکیلاتی : ایستگاهی است که فعالیت هایی چون تنظیم و تشکیل قطار ها ، مانور و تلاقی قطار ها در آن انجام می شود. دارای سینی دوار یا خط مثلث و خط تعمیر می باشد و فعالیت های ترافیکی ، پست بازدید و علایم الکتریکی در آن نیز انجام می شود.
ایستگاه رابط : ایستگاهی است که بین چند ایستگاه قرار دارد و به منظور برقراری ارتباط بین چند بلاک از محور های مختلف ساخته می شود.
ایستگاه ها در حمل و نقل ریلی مسافری :
1 – ایستگاه مسافری
2 – ایستگاه فنی مسافری : این ایستگاه به منظور مجهز کردن و سرویس قطار ها ساخته می شود.
عملیات در ایستگاه های مسافری : پیاده و سوار شدن ، انتقال مسافرین ، انتقال مسافرین از یک قطار به یک قطار دیگر ، تامین آب و سوخت قطار ها ، سرویس و تعمیر لکوموتیو ها و تعویض لکوموتیو.
عملیات در ایستگاه های فنی مسافری : تامین آب و سوخت قطار ها ، تمیز کردن و سرویس و مجهز کردن قطار ها ، تعمیر واگن ها ، تعمیر و تعویض لکوموتیو.
عملکرد ایستگاه های مسافری و انواع آن : عملکرد ایستگاه مسافری را نوع قطار هایی که در ایستگاه تردد می نمایند تعیین می کنند.
انواع ایستگاه های مسافری :
1 – ایستگاه های ترانزیت : قطار های عبوری را سرویس دهی می کنند.
2 – ایستگاه های مقصد : برای قطار های مسافری مقصد و مبدا در نظر گرفته می شوند.
3 – ایستگاه های مختلط : به انواع قطار های مسافری سرویس می دهند.
4 – ایستگاه های منطقه ای : در فاصله ی کوتاهی از شهر های بزرگ قرار می گیرند و خدمات ویژه مسافران حومه شهری ارایه می شود.
تاسیسات ایستگاه راه آهن
ساختمان ایستگاه ، تجهیزات رفاهی و سرویس دهی به مسافران ، اتاق علایم.
اتاق علایم : مکانی است که تجهیزات سخت افزاری مرتبط به سیستم علایم الکتریکی و پنل کنترل علایم در آن قرار دارد.
خطوط ایستگاه راه آهن
خطوطی هستند که در ایستگاه و جود و یا از ایستگاه به مکان های مجاور ایستگاه منشعب شده اند. تعداد خطوط در ایستگاه یکی از عواملی است که در ظرفیت ایستگاه نقش دارد و برای داشتن ایستگاه با خطوط زیاد نیاز به مساحت زمین زیاد نیز داریم. به مجموعه خطوط در ایستگاه ماهیچه نیز گفته میشود.
خطوط ایستگاه شامل خط یا خطوط اصلی و خطوط فرعی می باشد.
خطوط قبول و اعزام : خطوطی هستند در ایستگاه های راه آهن که عملیات قبول و اعزام در آن انجام می شود.
خطوط انبار : خطوطی هستند که در محوطه انبار توشه و بار و برای بارگیری یا تخلیه ساخته می شود.
سینی دوار ( خط دوار) : خطی است متحرک که برای تغییر جهت لکوموتیو از آن استفاده می شود.
خطوط مثلث : خطوطی هستند که به منظور تغییر جهت لکوموتیو و مانور از آن استفاده می شود.
خط کور : خطی می باشد که از طرفی بسته و فقط از یک طرف با ایستگاه مرتبط است و برای توقف قطار
استفاده می شود.
خطوط تعمیر: خط تعمیر به منظور سرویس دهی و تعمیرات جاری واگن ها استفاده می شود.
خطوط انشعاب : خطوط صنعتی و تجاری ، خطوط تاسیساتی.
خطوط صنعتی و تجاری : خطوطی هستند که به تقاضای موسسات از خطوط ایستگاه منشعب می شوند.
خطوط تاسیساتی : خطوطی هستند که برای امور جاری راه آهن احداث می گردند.
دنباله مانوری : خطی است که برای تسهیل انجام عملیات مانور در امتداد خطوط مانوری احداث می شود.
سوزن ( دوراهه )
در راه آهن و ایستگاه برای تغییر جهت ، تغییر مسیر قطار و مانور در ایستگاه از سوزن استفاده می شود که انواع آن عبارت است از : سوزن دستی ، سوزن الکتریکی و سوزن نیمه الکتریکی.
انواع مانور در ایستگاه های راه آهن
مانور به وسیله تپه مانوری ، مانور به وسیله ایستگاه مانوری مسطح و مانور به وسیله ایستگاه مانوری جاذبه ای.
انواع قرار گیری سکو در ایستگاه ها
1- سکو کناری 2- سکو جزیره ای
سکو کناری : دو سکو در کنار خط و یا خطوط قرار دارد . یک سکو برای خط رفت و یک سکو برای خط برگشت.
سکو جزیره ای : در این نوع، یک سکو در بین خطوط رفت و برگشت ایستگاه قرار می گیرد که این سکو به نسبت نوع سکو های کناری بزرگ تر است زیرا در نوع سکو جزیره ای تنها یک سکو باید هم به مسافران مسیر رفت و هم به مسافران مسیر برگشت سرویس دهی کند.
عوامل موثر در ظرفیت ایستگاه
حداقل دو فاکتور اساسی در تعیین ظرفیت ایستگاه نقش ایفا می نمایند که عبارتند از :
1 – فاصله بین ایستگاه های متوالی ، جایی که قطار سریع تر ممکن است از قطار کند تر سبقت بگیرد.
2 – ترتیب مسیر هایی که قطار اجازه ورود به آنها را داراست در کنار محدودیت سرعت و فاصله بین ایستگاه ها
الگوی حرکت : در اغلب خطوط راه آهن انواع قطار های مسافری و باری با الگوی حرکتی متفاوت تردد می کنند. ظرفیت بر اساس ترکیبات مختلف انواع قطار ها متفاوت خواهد بود. بنابر این سرعت تجاری قطار ها یکسان نیست.
سرعت تجاری برابر با حاصل تقسیم فاصله مبدا تا مقصد بر زمان رسیدن به مقصد است.
اختلاف سرعت قطار های عبوری از شبکه ، یکی از پارامتر های اساسی تاثیر گذار بر روی ظرفیت خطوط راه آهن می باشد.