انواع واگن ها در صنعت ریلی و قطار ها
مقدمه
صنعت حمل و نقل ریلی یکی از ارکان حیاتی توسعه اقتصادی و جابجایی بار و مسافر در جهان محسوب می‌شود. واگن ها به عنوان اجزای اصلی قطار ها، نقش کلیدی در انتقال ایمن، سریع و مقرون به صرفه انواع کالا ها و مسافران دارند. شناخت انواع واگن ها و کاربرد های آن ها برای بهینه سازی بهره وری و افزایش ایمنی در حمل و نقل ریلی ضروری است.
واگن چیست؟
واگن عمده ترین بخش ناوگان ریلی را تشکیل می دهد که به عنوان کوچکترین واحد قطار در انواع مسافربری و باری از آن یاد می شود. در قطار های باری واگن ها به دسته های مختلفی تقسیم بندی می شوند که با توجه به حجم و نوع بار از آن ها استفاده می کنند.
دسته بندی واگن ها
واگن ها به طور کلی به سه دسته تقسیم می شوند :
1 – واگن های باری
2 – واگن های مسافری
3 – واگن های ویژه
هر یک از این دسته ها، زیرمجموعه ها و انواع مختلفی دارند که متناسب با نوع بار یا خدمات مورد نیاز، طراحی و ساخته می شوند.
واگن باری
واگن های باری برای حمل انواع کالا ها و مواد اولیه مورد استفاده قرار می‌گیرند و بسته به نوع بار، ساختار متفاوتی دارند.
انواع واگن های باری عبارت اند از : واگن مسقف – واگن مسطح – واگن فله بر – واگن مخزن دار – واگن یخچال دار- واگن لبه بلند – واگن لبه کوتاه.
واگن مسقف : واگن باری مسقف به گونه ای طراحی شده که پس از بارگیری درب آن کاملاً بسته و پلمپ می شود تا بارهای درون آن از هر گونه آسیبی در امان باشند. برای حمل کالاهای آسیب پذیر مانند بارهای فله مثل گندم، بارهایی که در کیسه قرار دارند مثل کود شیمیایی و کالاهای حساس در مقابل نور خورشید، از واگن مسقف استفاده می شود. این واگن ها در دو نوع ۲ و ۴ محوره ساخته می شوند که همگی مجهز به تهویه هوا و درب برای بارگیری و تخلیه هستند. واگن مسقف قادر به جابه جایی ۶۸ تن بار می باشد.
واگن مسطح : واگن های باری مسطح یکی از انواع وسایل حمل و نقل هستند که برای جابجایی بارهای سنگین مانند ماشین آلات، کانتینرها، آهن و میلگرد از آن ها استفاده می شود. این واگن ها در واقع صفحات فلزی مسطح بزرگی هستند که بار روی آن ها قرار می گیرد و در نوع های ۲، ۴ و ۶ محوره ساخته می شوند. ستون های فولادی که بر روی این سطوح قرار گرفته ایمنی بار را حفظ کرده و آن را مهار می کند. واگن باری مسطح می تواند در هر بار جابجایی ۷۱ تن بار را جابجا کند.
به صور خلاصه واگن مسطح بدون دیواره و سقف، مناسب حمل ماشین آلات سنگین، کانتینر و بارهای طویل می باشد.
واگن فله بر : واگن فله بر امکان تخلیه بار از پایین را دارد و برای حمل کالاهایی مانند غلات – زغال سنگ و یا سیمان مناسب است. این واگن ها می توانند ۷۱ تن بار را در هر بار جابجایی حمل کنند.
واگن مخزن دار : واگن مخزن دار تانکری استوانه ای شکل و برای حمل مایعات تا وزن ۵۰ تن از آن استفاده می کنند. جنس بدنه این مخزن ها از فولاد است که قطر آن به ۸ الی ۱۲ میلیمتر می رسد. این واگن ها دارای شیر تخلیه هستند که پس از بارگیری پلمپ شده و گاز داخل آن نیز تخلیه می گردد.
واگن یخچال دار : واگن های یخچال دار با دیواره های دو جداره عایق بندی شده از موادی مانند پشم شیشه و فولاد ضد زنگ، سیستم سرمایشی پیشرفته (کمپرسورهای خنک کننده با دمای قابل تنظیم بین -۲۰ تا +۴ درجه سانتیگراد) و در های مهر و موم شونده طراحی شده اند تا کالا های حساس به دما مانند مواد غذایی، دارو ها و برخی مواد شیمیایی را به صورت ایمن حمل کنند. این واگن ها در مدل های ۲ یا ۴ محوره با ظرفیتی تا ۴۰ تن، دارای محفظه های مجزا با کنترل دمای مستقل هستند و از حسگر های الکترونیکی برای نظارت مداوم دما و سیستم های تخلیه هوشمند بهره می برند، که امکان حفظ کیفیت محموله در مسیر های طولانی و رعایت استاندارد های سختگیرانه بهداشتی را فراهم می سازند.
واگن لبه بلند : این نوع واگن با دیواره های بلند و مقاوم برای حمل مواد حجیم، سبک وزن یا فله مانند زغال سنگ، سنگ آهن، محصولات کشاورزی (کاه، یونجه)، مصالح ساختمانی و کالا های صنعتی طراحی شده است. این واگن‌ها در مدل های ۲، ۴ و ۶ محوره با ظرفیت ۵۵ تا ۶۸ تن ساخته می شوند و قابلیت حمل بار هایی با حجم بالا (تا ۸ متر مکعب) را دارند.
واگن لبه کوتاه : واگن های لبه کوتاه نوعی واگن روباز هستند که برای حمل کالا های سنگین، حجیم و با چگالی بالا مانند آهن آلات، محصولات فولادی، کانتینر، ماشین آلات و مصالح ساختمانی به کار می روند. این واگن ها دارای دیواره های جانبی کوتاه با ارتفاع ۴۰ تا ۶۰ سانتی متر هستند که معمولاً به صورت لولایی طراحی شده اند تا در مواقع لزوم بتوان آن ها را به صورت عمودی یا افقی قرار داد؛ به این ترتیب واگن قابلیت تبدیل به واگن مسطح را نیز پیدا می‌کند.
واگن های مسافری
واگن های مسافری دارای سه طبقه بندی کلی می باشند :
1 – تقسیم بندی واگن های مسافری از نظر وجود تهویه
2 – تقسیم بندی واگن های مسافری از نظر درجه
3 – واگن های مسافری از نظر تقسیمات داخلی
تقسیم بندی واگن های مسافری از نظر وجود تهویه
واگن لوکس : این نوع واگن هایی هستند که مجهز به سیستم گرمایش – تهویه مطبوع و سرمایش می باشند.
واگن معمولی : این نوع واگن هایی هستند که تنها به سیستم گرمایش مجهز هستند و فاقد تهویه مطبوع و سرمایش هستند.
تقسیم بندی واگن های مسافری از نظر درجه
درجه ۱ : دارای بیشترین خدمات رفاهی برای مسافران ( کوپه دار لوکس )
درجه ۲ : دارای خدمات رفاهی متوسط ( اقتصادی )
درجه ۳ : دارای کمترین خدمات رفاهی ( پایه )
واگن های مسافری از نظر تقسیمات داخلی
واگن کوپه خواب : این واگن ها دارای کوپه های ۴ یا ۶ تخته می باشند و امکان خواب و استراحت در این واگن ها برای مسافرین تدارک دیده شده است.
واگن کوپه صندلی : این واگن ها دارای کوپه هایی با ۶ صندلی می باشند.
واگن سالن باز : این سالن ها بدون کوپه در دو نوع ۷۲ صندلی و ۸۴ صندلی موجود می باشند. نحوه ی چیدن و آرایش این نوع واگن ها مانند اتوبوس بین شهری می باشد.
واگن های ویژه
به منظور افزایش رفاه و ارایه خدمات به مسافرین و یا تامین انرژی برق و بخار از این واگن ها استفاده می شوند.
واگن های ویژه عبارت اند از : ۱- واگن های رستوران ۲ – واگن های مولد برق ۳ – واگن های پست و توشه ۴ – واگن های حمل خودرو ۴ – واگن مولد بخار ۵ – واگن بیمارستان
واگن رستوران :
واگن مولد برق : این واگن ها برای تامین انرژي الکتریکی مورد نیاز سیستم روشنایی و راه اندازی تجهیزات گرمایش و سرمایش و… به کار می رود.
واگن پست و توشه : این نوع واگن جهت حمل بار و توشه مسافرین و یا حمل محموله های پستی و بار های متفرقه استفاده می شود.
واگن حمل خودرو : این نوع واگن ها به منظور حمل و نقل خودروی مسافرین استفاده می شود.
واگن مولد بخار : به منظور تامین بخار لازم برای سیستم گرمایش واگن های دیگر به کار می رود.
واگن بیمارستان : جهت حمل و نقل مجروحین و مصدومین و مداوای آنها استفاده می شود.
نتیجه گیری
دیدیم که واگن ها که در واقع اجزای اصلی تشکیل دهنده ی یک قطار هستند چقدر از لحاظ نوع و کاربری متنوع هستند و در طراحی هر کدارم از آنها چقدر فکر شده است. شناخت انواع این واگن ها در تشکیل یک قطار مناسب و بهینه کمک بسیار و برای ایمنی حمل و نقل ضروری می باشد.
