عنوان: مونوریل؛ مزایا، معایب و نحوه عملکرد

آرمین بهشتی
ناوگان

مقدمه

مونوریل: معرفی، تاریخچه و چالش‌ها

مونوریل وسیله نقلیه‌ای است که واگن‌های آن بر روی یک ریل منفرد حرکت می‌کنند، به‌طور معلق یا سوار بر آن. در بیشتر موارد، این ریل بالاتر از سطح زمین قرار دارد، اما امکان نصب آن بر روی زمین یا در تونل‌های زیرزمینی نیز وجود دارد. واژه “مونوریل” که از سال 1895 به‌کار گرفته شد، از ترکیب دو واژه “مونو” به معنای “تک” و “ریل” تشکیل شده است.

تاریخچه مونوریل

اولین مونوریل در سال 1821 توسط هنری رابینسون پالمر در انگلستان اختراع شد. چهار سال بعد، در سال 1825، یک خط مونوریل در هرتفوردشر انگلستان ساخته شد که علاوه بر جابه‌جایی مسافران، یک مسیر کوتاه برای حمل آجر به رودخانه نیز داشت. این مونوریل از یک اسب به‌عنوان نیروی پیشرانه استفاده می‌کرد و به عنوان نخستین خط مونوریلی شناخته می‌شود که مسافر جابه‌جا می‌کرد.

پس از گسترش مونوریل در دهه 1970 میلادی، والت دیزنی به همراه همسرش لیلیان باندز دیزنی، هنگام قدم زدن در آلمان، ناگهان متوجه حرکت یک مونوریل معلق بر فراز سرشان شد. این تجربه برای دیزنی الهام‌بخش شد و پس از بازگشت به آمریکا، او مونوریل را به عنوان یک وسیله حمل‌ونقل نوین معرفی کرد. مونوریل‌ها به دلیل ظاهر جذاب و آینده‌گرایانه خود در دهه‌های 1970 و 1980 مورد توجه قرار گرفتند و به‌سرعت گسترش یافتند. در آن دوران، این وسیله نقلیه بارها به‌عنوان نمادی از حمل‌ونقل آینده در کشورهای پیشرفته جهان معرفی شد

مزایا کلی مونوریل

مونوریل با طراحی آینده‌نگرانه و سرعت نسبتاً بالای خود، تجربه‌ای منحصربه‌فرد و هیجان‌انگیز ارائه می‌دهد. یکی از دلایل جذابیت آن، حرکت بر روی ریل‌هایی است که به‌وسیله پایه‌های بلند از سطح زمین جدا شده‌اند. این طراحی به مسافران این امکان را می‌دهد تا در طول سفر از چشم‌اندازهای خیره‌کننده شهری لذت ببرند و از میان آسمان‌خراش‌ها و ساختمان‌های مدرن عبور کنند.

کاهش ترافیک و جلوگیری از تصادفات: با حرکت در مسیری جداگانه، مونوریل‌ها به طور قابل توجهی به کاهش تراکم ترافیک شهری کمک کرده و ریسک تصادفات را به حداقل می‌رسانند.
اشغال فضای کم: به‌ویژه مونوریل‌های هوایی که تنها به فضای کوچکی برای قرارگیری ستون‌ها نیاز دارند، نسبت به سایر وسایل نقلیه فضای کمتری را اشغال می‌کنند.
کاهش آلودگی صوتی: مونوریل‌ها، به‌ویژه مدل‌های مدرن که از چرخ‌های لاستیکی بر روی مسیرهای بتنی استفاده می‌کنند، کم‌صدا و آرام هستند.
گسترش گردشگری و جذابیت برای مراکز تفریحی: مونوریل‌ها به‌عنوان یک وسیله حمل‌ونقل منحصربه‌فرد می‌توانند جاذبه‌های توریستی را تقویت کرده و به جذابیت بیشتر مراکز تفریحی کمک کنند.
دسترسی آسان و انعطاف‌پذیری در احداث ایستگاه‌ها: به دلیل سر و صدای کم، ایستگاه‌های مونوریل به‌راحتی می‌توانند در هر مکانی ایجاد شوند.
عبور از مناطق صعب‌العبور: مونوریل‌ها به دلیل طراحی خاص خود قادر به عبور از مناطق دشوار و غیرقابل دسترس هستند.
دوستدار محیط زیست: با استفاده از نیروی الکتریکی، مونوریل‌ها گزینه‌ای سازگار با محیط زیست به شمار می‌روند.
عبور از رودخانه‌ها: مونوریل‌ها به‌راحتی می‌توانند بر روی رودخانه‌ها و آبراه‌ها پل بزنند و این ویژگی آن‌ها را برای مناطق دارای موانع طبیعی مناسب می‌کند.
حمل بار: مونوریل‌ها می‌توانند به‌عنوان یک وسیله حمل بار، به‌ویژه در بنادر و مکان‌هایی با نیاز به جابه‌جایی سریع و کارآمد کالا، مورد استفاده قرار گیرند.

معایب کلی مونوریل

چالش‌های اضطراری: در مواقع اضطراری، به‌دلیل ارتفاع مونوریل از سطح زمین، مسافران نمی‌توانند به‌سرعت از قطار خارج شوند. آن‌ها باید تا رسیدن قطار نجات یا تیم‌های آتش‌نشانی صبر کنند. با این حال، مدل‌های جدیدتر با ایجاد راهروهای اضطراری در کنار خطوط و نصب سرسره‌های تخلیه در مونوریل‌های معلق، این مشکل را به‌طور مؤثری حل کرده‌اند.
هزینه بالای ساخت: احداث مونوریل نیازمند سرمایه‌گذاری قابل توجهی است، زیرا زیرساخت‌های خاص و تکنولوژی پیچیده‌ای برای ساخت و نگهداری آن لازم است.
محدودیت سرعت و انحنا: هر چه سرعت مونوریل افزایش یابد، شعاع انحنای مسیر نیز باید بیشتر شود تا از خروج از مسیر جلوگیری گردد. این موضوع باعث می‌شود که مسیر طولانی‌تر شده و هزینه‌های اضافی به پروژه افزوده گردد.
تعویض خط کند و پیچیده: تعویض مسیر مونوریل به‌صورت تدریجی و با مکانیسم‌های پیچیده‌تری نسبت به قطارهای معمولی انجام می‌شود. این مسئله نه تنها عملیات را زمان‌بر می‌کند، بلکه هزینه‌های ساخت و نگهداری را نیز به‌شدت افزایش می‌دهد.

چالش‌ها و محدودیت‌ها

با این حال، محدودیت ظرفیت مونوریل باعث می‌شود که نتواند مانند مترو تعداد زیادی مسافر را با سرعت بالا جابه‌جا کند. به همین دلیل، علیرغم زیبایی و تکنولوژی پیشرفته‌اش، نمی‌تواند به‌عنوان ستون اصلی سیستم حمل‌ونقل عمومی جایگزین مترو شود. از سوی دیگر، ساختار منحصر به فرد آن، به دلیل نصب ریل‌ها بر پایه‌های مرتفع، هزینه‌بر است و فناوری پیچیده‌تری برای ساخت و نگهداری نیاز دارد، که اجرای آن در کشورهای کمتر توسعه‌یافته را عملاً غیرممکن یا از نظر اقتصادی نامعقول می‌کند.

چالش‌های فنی نیز در این مسیر بی‌تأثیر نیستند. از آنجا که مونوریل در ارتفاع بالایی قرار دارد، در صورت بروز نقص فنی، خارج کردن ناوگان از مسیر به عملیاتی پیچیده تبدیل می‌شود و نیاز به تجهیزات خاص، از جمله چندین جرثقیل جاده‌ای و ریلی دارد که کار را دشوارتر و زمان‌برتر می‌کند.

با این حال، همان‌طور که پیش‌تر اشاره شد، مونوریل در مقایسه با مترو ظرفیت کمتری برای جابه‌جایی مسافران دارد. هزینه احداث هر کیلومتر از مسیر مونوریل حدود 75 میلیون دلار است، در حالی که این رقم برای مترو 63 میلیون دلار برآورد می‌شود. اما نکته مهم این است که مترو توانایی حمل 3 برابر مسافر بیشتر نسبت به مونوریل را دارد و علاوه بر آن، هزینه‌های نگهداری و عملیاتی مترو حدود 30 درصد کمتر از مونوریل است، که آن را به گزینه‌ای کارآمدتر و مقرون‌به‌صرفه‌تر تبدیل می‌کند.

مونوریل معلق

مونوریل‌های معلق، که به مونوریل‌های زیرریل معلق نیز شناخته می‌شوند، نوعی از مونوریل هستند که واگن‌ها زیر بوژی قرار دارند و به‌عبارت دیگر، مونوریل به‌صورت معلق از زیر ریل آویزان است. بوژی‌ها معمولاً درون یک تیر توخالی حرکت می‌کنند که سطح پایینی آن دارای شیار سرتاسری است. این طراحی باعث می‌شود که بوژی‌ها از بارش باران، برف و رطوبت هوا محافظت شوند.

در این سیستم، از فنرهای بادی برای افزایش راحتی استفاده می‌شود و نیروی محرکه توسط الکتریسیته تأمین می‌شود که از طریق ریل سوم درون تیر توخالی منتقل می‌شود. مونوریل‌های آویزان معمولاً نسبت به مدل‌های سوار بر تیر، قدیمی‌تر و معمولاً با سرعت کمتری عمل می‌کنند و بیشتر در مکان‌های تفریحی و گردشگری، مانند پارک‌ها، به کار می‌روند.

مونوریل استرادل

مونوریل استرادل یا “مونوریل پاندولی” نوعی از سیستم‌های مونوریل است که در آن یک تیر بتنی مسلح یا فولادی با عرض معمولاً ۶۰ تا ۹۰ سانتیمتر به‌عنوان مسیر حرکت قطار قرار می‌گیرد. واگن‌ها با چرخ‌های لاستیکی که از بالا با تیر در تماس هستند، به‌آرامی بر روی آن حرکت می‌کنند. در عین حال، چرخ‌های راهنما که در دو سمت بوژی قرار دارند، در امتداد دو طرف تیر حرکت می‌کنند. این ترکیب از چرخ‌ها باعث می‌شود پایداری و کشش قطار به‌طور مؤثر تأمین گردد.

این نوع مونوریل به دلیل طراحی کارآمد و عملکرد مطمئن، به‌عنوان یکی از پرکاربردترین و محبوب‌ترین انواع مونوریل‌ها شناخته می‌شود. در حال حاضر، شرکت‌های بزرگ مانند هیتاچی و بامباردیر از این فناوری پیشرفته برای ساخت مونوریل‌های خود بهره می‌برند. این ویژگی‌ها باعث شده است که مونوریل استرادل به‌عنوان یک انتخاب عالی برای حمل‌ونقل عمومی و تفریحی مورد توجه قرار گیرد.

طریقه عملکرد مونوریل

مونوریل‌های مدرن بر اساس طراحی خاصی از یک تیر یکپارچه ساخته می‌شوند که هم وظیفه پشتیبانی و هم هدایت قطار را بر عهده دارد. واگن‌ها یا به‌صورت معلق زیر مسیر قرار می‌گیرند یا بر روی آن حرکت می‌کنند. چرخ‌های برقی این واگن‌ها به “ریل سوم” یا داخل تیر اصلی متصل هستند و جریان برق از طریق کفش‌های رسانای نصب‌شده روی واگن‌ها به قطار منتقل می‌شود.

طرح «پرتو استرادل» یکی از رایج‌ترین انواع مونوریل‌های مدرن است. در این طرح، واگن‌ها با لاستیک‌های پنوماتیکی که در اطراف خود دارند، از تاب خوردن جانبی جلوگیری می‌کنند. تایرهای کوچکتر که به دور تیر می‌چسبند، ثبات کلی سیستم را تأمین کرده و نقش مهمی در هدایت دقیق واگن‌ها ایفا می‌کنند. این ترکیب تکنولوژی به ایجاد حرکت نرم و ایمن مونوریل‌های مدرن کمک شایانی می‌کند.

در مدل‌های معلق، واگن‌ها از قسمت زیرین تیر “i” آویزان می‌شوند، یا چرخ‌ها می‌توانند در داخل یک تیر فولادی توخالی قرار گیرند. در حالت دوم، چرخ‌ها کاملاً محصور شده‌اند و از آن‌ها در برابر عوامل خارجی محافظت می‌شود، که خروج قطار از ریل را بسیار دشوار می‌کند.

مونوریل به‌طور کلی به‌عنوان یکی از ایمن‌ترین روش‌های حمل‌ونقل شناخته می‌شود. مونوریل‌های مدرن که از چرخ‌های لاستیکی بهره می‌برند، به‌مراتب آرام‌تر و کم‌صداتر از نسخه‌های قدیمی‌تر خود هستند. این فناوری باعث شده تا تجربه سفر با مونوریل بسیار روان‌تر و لذت‌بخش‌تر باشد.

با این حال، قابلیت تغییر خط هنوز در بسیاری از سیستم‌های مونوریل در دنیا وجود ندارد. به همین دلیل، در بیشتر خطوط مونوریل موجود، از سیستم‌های حلقه‌ای استفاده می‌شود؛ یعنی ابتدا و انتهای مسیر به هم متصل هستند و نیازی به تغییر خط وجود ندارد. این روش به ساده‌سازی عملیات و افزایش کارایی مونوریل‌ها کمک می‌کند.

اهمیت کاهش وزن در طراحی و ساخت مونوریل‌ها

یکی از مهم‌ترین عوامل در طراحی و ساخت وسایل نقلیه، کاهش وزن است. در سال‌های اخیر، توجه ویژه‌ای به کاهش وزن و افزایش استحکام بدنه وسایل نقلیه معطوف شده است. در این راستا، مونوریل‌ها نیز از این قاعده مستثنی نبوده و تلاش‌های زیادی برای بهینه‌سازی وزن و افزایش استحکام آن‌ها صورت گرفته است.

بدنه مونوریل‌ها عمدتاً از فیبرهای کامپوزیتی ساخته می‌شود. این مواد به دلیل سبکی، مقاومت مکانیکی بالا و مقاومت در برابر خوردگی، به یکی از مواد پرکاربرد در ساخت بدنه وسایل نقلیه تبدیل شده‌اند. استفاده از فیبرهای کامپوزیتی باعث می‌شود که مونوریل‌ها هم سبک‌تر و هم بادوام‌تر باشند. این ویژگی‌ها به بهبود عملکرد مونوریل‌ها کمک کرده و آن‌ها را به گزینه‌ای کارآمدتر برای حمل‌ونقل عمومی تبدیل می‌کند.

در نتیجه، کاهش وزن بدنه مونوریل‌ها موجب بهبود عملکرد، افزایش سرعت و کاهش مصرف انرژی می‌شود و در عین حال، طول عمر و دوام وسیله نقلیه را نیز افزایش می‌دهد.

پیشرانه و منابع انرژی مونوریل‌ها

مونوریل‌ها می‌توانند از منابع انرژی مختلفی برای حرکت استفاده کنند، از جمله سوخت فسیلی، جریان الکتریکی، هوای فشرده، و نیروی مغناطیسی. در حالی که مونوریل‌های اولیه عمدتاً از موتورهای دیزلی بهره می‌بردند، اکثر مونوریل‌های جدید از موتورهای الکتریکی استفاده می‌کنند که انرژی خود را از طریق “ریل سوم” دریافت می‌کنند. این ریل سوم به همراه کابل‌های ارتباطی یا مجاری الکتریکی که در بالای یا داخل مسیر راهنما قرار دارند، به تأمین انرژی و برقراری ارتباط با سیستم مونوریل کمک می‌کند.

هر واگن مونوریل به موتورهای الکتریکی DC مجهز است که ولتاژ آن‌ها بر اساس وزن و سرعت واگن تنظیم می‌شود. معمولاً این ولتاژ بین 600 تا 1500 ولت متغیر است، که به بهینه‌سازی عملکرد و مصرف کارآمد انرژی کمک می‌کند. این سیستم باعث می‌شود که مونوریل‌ها با کارایی بالا و مصرف انرژی بهینه عمل کنند، که این ویژگی‌ها به ارتقای تجربه سفر و کاهش هزینه‌های عملیاتی منجر می‌شود.

مهم‌ترین مونوریل‌های جهان

مونوریل چانگینگ، چین

مونوریل چانگینگ که فعالیت خود را در سال 2005 آغاز کرد، به‌طور مؤثری نیازهای حمل و نقل بخش‌های تجاری و تفریحی کلیدی شهر چانگینگ را برطرف می‌سازد. با طول 264 کیلومتر و شش خط مختلف، این سیستم به‌عنوان طولانی‌ترین مونوریل در جهان شناخته می‌شود. از امکانات موجود در مونوریل چانگینگ می‌توان به اینترنت وای‌فای، خدمات ویژه برای افراد معلول شامل رمپ‌های ویلچر، سرویس‌های بهداشتی در هر واگن و اتاق‌های مخصوص چمدان و بار اشاره کرد.

مونوریل توکیو، ژاپن

مونوریل توکیو که فرودگاه هانِدا در اوتای توکیو را به ایستگاه مونوریل در میناتو توکیو متصل می‌کند، در طول خط ساحلی خلیج کوچک توکیو حرکت می‌کند. مسافرانی که از این مونوریل برای سفر به فرودگاه استفاده می‌کنند، می‌توانند از امکاناتی چون چک‌این در ایستگاه پایانی بهره‌مند شوند. این خط که در سال 1964 و قبل از آغاز بازی‌های تابستانی المپیک شروع به کار کرده، توسط شرکت معتبر هیتاچی ساخته شده است.

مونوریل لاس وگاس، ایالات متحده آمریکا

مونوریل لاس وگاس با طول 6.3 کیلومتر در ایالت نوادای آمریکا واقع شده و چند کازینوی مهم را در بخش‌های کوچک مانند پارادایز و وینچستر به هم متصل می‌کند. هرچند این مونوریل از داخل شهر لاس وگاس عبور نمی‌کند، اما نقش مهمی در اتصال مراکز تفریحی و کازینوها در اطراف شهر دارد. مونوریل لاس وگاس در سال 2004 ساخته شده است.

مونوریل بمبئی، هند

مونوریل بمبئی که بخشی از سیستم حمل و نقل عمومی این شهر است، کار خود را در سال 2005 آغاز کرد و از یک خط اصلی تشکیل شده است که جنوب بمبئی را به شرق وصل می‌کند. این مونوریل با شش واگن خود از 198 ایستگاه عبور می‌کند و به‌عنوان اولین مونوریل هند شناخته می‌شود. با هزینه‌ای بالغ بر 500 میلیون دلار ساخته شده است و با میانگین سرعت 30 کیلومتر در ساعت، مسافران را به مقصد می‌رساند.

مونوریل والت دیزنی، ایالات متحده آمریکا

مونوریل والت دیزنی یکی از اولین مونوریل‌های تفریحی و حمل‌ونقلی بود که در آمریکا ساخته شد. این مونوریل، به‌عنوان یکی از پیشگامان صنعت مونوریل در دنیا، علاوه بر جنبه تفریحی، به‌عنوان وسیله‌ای برای حمل‌ونقل در پارک‌های تفریحی دیزنی نیز عمل می‌کند و نقش مهمی در جذب گردشگران ایفا می‌کند.

جدول بهره‌برداری مونوریل‌های مهم

جدول عملکرد فنی مونوریل های ژاپن

پراکندگی مونوریل‌ها در جهان

مونوریل‌ها به‌دلیل ویژگی‌های خاص خود، در مناطق مختلف جهان نصب شده و به‌عنوان یک گزینه حمل‌ونقل منحصربه‌فرد و مؤثر در موقعیت‌های مختلف به کار می‌روند. در ادامه، پراکندگی مونوریل‌ها در مناطق مختلف جهان را بررسی می‌کنیم:

۱. آسیا

ژاپن:

مونوریل توکیو: اتصال فرودگاه هانِدا به ایستگاه میناتو.

مونوریل اوزاکا: خطوط تفریحی و حمل‌ونقل شهری.

چین:

مونوریل چانگینگ: طولانی‌ترین مونوریل جهان با خدمات گسترده.

۲. آمریکا

ایالات متحده آمریکا:

مونوریل لاس وگاس: اتصال کازینوها و مراکز تفریحی.

مونوریل والت دیزنی: یکی از اولین مونوریل‌های تفریحی.

کلمبیا:

مونوریل مدئین: به‌عنوان وسیله حمل‌ونقل عمومی در شهر.

۳. اروپا

آلمان:

مونوریل دوسلدورف: حمل‌ونقل شهری و جابه‌جایی مسافران.

بریتانیا:

مونوریل بیرمنگام: برای حمل‌ونقل شهری و تفریحی.

۴. آسیای میانه و خاورمیانه

هند:

مونوریل بمبئی: نخستین مونوریل در هند که به‌عنوان سیستم حمل‌ونقل عمومی در بمبئی عمل می‌کند.

۵. آفریقا

مصر:

مونوریل قاهره: برای تسهیل حمل‌ونقل در این شهر بزرگ و پرجمعیت.

۶. استرالیا

استرالیا:

مونوریل سیدنی: برای حمل‌ونقل شهری و گردشگری.

این پراکندگی نشان‌دهنده استفاده گسترده و متنوع از تکنولوژی مونوریل در نقاط مختلف جهان است، هرچند که این فناوری به‌ویژه در مناطق پرجمعیت و مراکز تفریحی و گردشگری به‌کار می‌رود.

روند گسترش مونوریل در 70 سال اخیر

در 70 سال اخیر، مونوریل‌ها شاهد تحولات و گسترش قابل توجهی در سطح جهانی بوده‌اند. این روند گسترش شامل تغییرات فناوری، افزایش تعداد سیستم‌های مونوریل، و تطابق با نیازهای مختلف حمل‌ونقل شهری و تفریحی است. در ادامه، به بررسی روند گسترش مونوریل در این مدت می‌پردازیم:

دهه 1950 – 1960: آغاز نوآوری و توسعه اولیه

دهه 1950: در این دوران، مونوریل‌ها عمدتاً به‌عنوان پروژه‌های نوآورانه و تفریحی در نظر گرفته می‌شدند. نمونه‌های اولیه شامل مونوریل والت دیزنی در ایالات متحده و پروژه‌های مشابه در دیگر کشورها بودند.
دهه 1960: مونوریل توکیو در سال 1964، قبل از شروع بازی‌های المپیک توکیو، به بهره‌برداری رسید و به‌عنوان یکی از اولین سیستم‌های مدرن مونوریل شهری به شمار می‌آید.

دهه 1970 – 1980: گسترش و پذیرش جهانی

دهه 1970: در این دوران، با توجه به پیشرفت‌های تکنولوژیکی، مونوریل‌ها به‌طور گسترده‌تری مورد توجه قرار گرفتند. به‌ویژه، مونوریل‌های تفریحی و گردشگری مانند مونوریل والت دیزنی و مونوریل‌های تفریحی در پارک‌ها و نمایشگاه‌های بین‌المللی به‌کار رفتند.
دهه 1980: در این دوره، سیستم‌های مونوریل شهری در کشورهای پیشرفته به کار گرفته شدند و به‌عنوان گزینه‌ای برای کاهش ترافیک شهری و ارتقاء حمل‌ونقل عمومی معرفی شدند.

دهه 1990 – 2000: توسعه و نوآوری

دهه 1990: در این دهه، مونوریل‌ها به‌عنوان یک گزینه حمل‌ونقل کارآمد در کشورهای در حال توسعه نیز مورد توجه قرار گرفتند. پروژه‌هایی در چین، هند و دیگر کشورها آغاز شدند.
دهه 2000: مونوریل چانگینگ در چین و مونوریل بمبئی در هند از جمله پروژه‌های بزرگ و مهم این دوران بودند که به‌عنوان نمونه‌های موفق گسترش مونوریل‌های شهری شناخته شدند.

دهه 2010 – 2020: پیشرفت‌های تکنولوژیکی و گسترش جهانی

دهه 2010: فناوری‌های جدید مانند مونوریل‌های معلق و سیستم‌های پیشرفته کنترل حرکت به‌کار گرفته شدند. پروژه‌هایی مانند مونوریل مدئین در کلمبیا و توسعه مونوریل‌های جدید در شهرهای مختلف جهان نشان‌دهنده گسترش جهانی این فناوری بودند.
دهه 2020: با پیشرفت‌های بیشتر در تکنولوژی و افزایش تمرکز بر حمل‌ونقل پایدار، مونوریل‌ها به‌عنوان گزینه‌ای سبز و کارآمد برای حمل‌ونقل شهری و گردشگری به‌کار رفتند. پروژه‌های جدید در کشورهای مختلف و به‌ویژه در شهرهای بزرگ با توجه به نیازهای حمل‌ونقل مدرن در حال پیاده‌سازی هستند.

پروژه مونوریل قم

پروژه مونوریل قم، با هدف بهبود سیستم حمل‌ونقل عمومی و کاهش مشکلات ترافیکی در این شهر مهم، طراحی و اجرا شده است. این پروژه در تاریخ 1388/05/10

(1 آگوست 2009 میلادی) به‌طور رسمی آغاز شد و تحت یک قرارداد مهندسی-تأمین-ساخت (EPC) به مشارکت گروه مپنا و شرکت کیسـون واگذار گردید.

اهداف پروژه

پروژه مونوریل قم با اهداف زیر اجرا شده است:

پاسخگویی به نیاز حمل‌ونقل ریلی: این پروژه به عنوان پاسخ به نیازهای حمل‌ونقل در هشتمین شهر پرجمعیت ایران، قم، طراحی شده است.
گسترش زیرساخت‌های حمل‌ونقل عمومی: هدف اصلی پروژه توسعه و بهبود زیرساخت‌های حمل‌ونقل عمومی در این شهر است.
کاهش حجم ترافیک: با ارائه یک سیستم حمل‌ونقل سریع و کارآمد، به کاهش مشکلات ترافیکی و بهبود جریان ترافیک کمک می‌کند.
رفع کمبود مکان‌های توقف: پروژه به کاهش کمبود مکان‌های توقف و تسریع در رفت‌وآمد شهروندان و زائران کمک می‌کند.
کاهش آلودگی‌های زیست‌محیطی: با استفاده از تکنولوژی‌های مدرن، به کاهش آلودگی‌های زیست‌محیطی پرداخته می‌شود.
کاهش زمان سفر و صرفه‌جویی در مصرف سوخت: پروژه به کاهش زمان سفر و صرفه‌جویی در مصرف سوخت کمک می‌کند.

محدوده مطالعات طرح جامع حمل‌ونقل شهر قم

محدوده‌ای که برای طرح جامع حمل‌ونقل شهر قم مورد بررسی قرار گرفته، شامل تمام نقاطی است که تقاضای سفرهای فعلی و آینده در آن تحلیل شده است. این منطقه از شش محور اصلی به دیگر مراکز شهری متصل می‌شود. ویژگی‌های جغرافیایی شهر، از جمله شیب عمومی آن که در امتداد رودخانه قمرود از سمت جنوب‌غربی به شمال‌شرقی کشیده شده است و طول حدود 9 کیلومتری شهر با اختلاف ارتفاع نزدیک به 45 متر، به طراحی و اجرای پروژه‌های حمل‌ونقل در این شهر تأثیر می‌گذارد. این ویژگی‌ها برای بهینه‌سازی سیستم‌های حمل‌ونقل و رفع مشکلات جغرافیایی باید در نظر گرفته شوند.

پروژه مونوریل قم با هدف ارتقاء کیفیت حمل‌ونقل عمومی و حل مشکلات ترافیکی شهری، به توسعه و بهبود زیرساخت‌های حمل‌ونقل در این شهر کمک خواهد کرد و تاثیرات مثبتی بر روی کیفیت زندگی شهروندان و گردشگران خواهد داشت.

شرح کلی ایستگاه‌ها

پروژه مونوریل قم به هشت قطعه تقسیم شده و طول کل مسیر آن 2.6 کیلومتر است. این مسیر از پایانه شمالی آغاز شده و به ایستگاه مصلّی ادامه می‌یابد. بخش‌های عمده‌ای از مسیر با ارتفاعی بین 8.3 و 9 متر از سطح خیابان‌های اطراف قرار دارد و در طول این مسیر، تعداد هفت ایستگاه طراحی شده است.

طراحی ایستگاه‌ها

طول قطارها و سکوها:

طول قطارها حدود 60 متر است. به منظور امکان استفاده از قطارهای بلندتر، سکوها با طول حدود 80 متر طراحی شده‌اند. این سکوها به‌صورت موازی در دو طرف مسیر قرار می‌گیرند تا فضای مورد نیاز ایستگاه به حداقل برسد.

فضای گذر مسافران:

فضای گذر مسافران با دو ورودی اصلی در دو طرف ایستگاه طراحی شده است. این ورودی‌ها به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند که دسترسی به ایستگاه راحت و بدون مشکل باشد.

امکانات بلیط‌فروشی:

در نزدیکی ورودی‌ها، دستگاه‌های متعدد برای خرید بلیط نصب شده است. همچنین، دفتر کارکنان ایستگاه و یک غرفه فروش خودکار بلیط نیز در نظر گرفته شده است تا خدمات بلیط‌فروشی به‌راحتی ارائه شود.

امکانات دسترسی و جابه‌جایی:

برای پیوند دو فضای سکو، پله‌برقی و آسانسور برای معلولین در طراحی ایستگاه‌ها در نظر گرفته شده است. این امکانات به مسافران کمک می‌کند تا به‌راحتی به سکوها دسترسی پیدا کنند و از ایستگاه استفاده کنند.

این طراحی به‌گونه‌ای است که نه‌تنها دسترسی آسان و راحتی را برای مسافران فراهم می‌آورد، بلکه به‌طور مؤثری نیازهای مختلف آن‌ها را برآورده می‌کند و عملکرد بهینه ایستگاه‌ها را تضمین می‌نماید.

آغاز عملیات ساخت و استقرار کارگاه پروژه مونوریل قم

عملیات ساخت و استقرار کارگاه پروژه مونوریل قم از تاریخ 1388/05/10آغاز شده است. این عملیات در زمینی به وسعت 3.5 هکتار در محل یکی از ایستگاه‌های پروژه شروع شده و در حال حاضر این مکان به‌عنوان محل استقرار واحدهای مختلف کارگاه استفاده می‌شود.

محل اصلی ساخت کارگاه

مساحت: 2.5 هکتار
موقعیت: جاده کوهسفید، شهر قم

این فضا به‌عنوان محل اصلی ساخت کارگاه انتخاب شده است و برای مدیریت پروژه و استقرار تجهیزات و مواد مورد نیاز در فرآیند ساخت و ساز به‌کار می‌رود.

سرنوشت مونوریل قم

پروژه مونوریل قم، که به منظور بهبود سیستم حمل‌ونقل عمومی در این شهر طراحی شده بود، با چالش‌های متعددی مواجه شد. این پروژه که در ابتدا با هدف تکمیل آن تا سال 1390 آغاز شد، در مسیر اجرای خود با مشکلاتی جدی روبرو گردید.

مشکلات و تأخیرها

اعتراضات عمومی: با شروع ساخت ستون‌های پروژه، نگرانی‌ها و اعتراضات درباره تأثیرات احتمالی بر برخی مناطق حساس افزایش یافت. این اعتراضات باعث شد که پروژه با وقفه‌هایی مواجه شود.
تغییرات مدیریتی: با تغییر در مدیریت‌های محلی و تغییر سیاست‌های دولتی، توجه و منابع تخصیص یافته به پروژه کاهش یافت. این تغییرات موجب شد که پیشرفت پروژه به شدت کند شود.

وضعیت کنونی

هزینه و زمان‌بندی: هزینه‌های واقعی پروژه به مراتب بیشتر از پیش‌بینی‌های اولیه شده است و مدت زمان اجرایی نیز به شدت تمدید گردیده است. با گذشت زمان طولانی و صرف هزینه‌های قابل توجه، پروژه هنوز نیمه‌کاره است و بخش‌های زیادی از آن تکمیل نشده است.

در نتیجه، پروژه مونوریل قم با تأخیرات و مشکلات متعدد مواجه شده و به اهداف اولیه خود نتوانسته به طور کامل دست یابد. این وضعیت نیازمند ارزیابی مجدد و برنامه‌ریزی دقیق‌تری برای اتمام و بهره‌برداری از پروژه است.

جمع‌بندی

برای بهره‌برداری مؤثر از هر وسیله حمل‌ونقل، انتخاب مکان مناسب و شناخت ویژگی‌های آن وسیله بسیار مهم است. مونوریل، با ویژگی‌های خاص خود، می‌تواند به طور مؤثر در نقش‌های مختلفی به کار رود:

جذب گردشگر: مونوریل می‌تواند به عنوان یک جاذبه گردشگری در نظر گرفته شود، مشابه مونوریل‌های موجود در استرالیا و مالزی که طراحی خاص آن‌ها به تقویت جاذبه‌های توریستی کمک کرده است.
کاهش ترافیک در کلان‌شهرها: اگر هدف استفاده از مونوریل کاهش ترافیک در کلان‌شهرها باشد، باید به ابعاد و مقیاس بزرگ پروژه توجه کرد. بر اساس آمارهای جهانی، مونوریل در ابعاد بزرگ و با طراحی مناسب می‌تواند تأثیر قابل توجهی در کاهش ترافیک داشته باشد.
جابه‌جایی در شهرهای پرجمعیت و مناطق خاص: در شهرهای پرجمعیت مانند تهران یا مناطقی با ویژگی‌های خاص مانند اهواز، مونوریل می‌تواند به عنوان وسیله‌ای مناسب برای اتصال به پایانه‌های مترو و قطار، و جابه‌جایی مسافران در مکان‌های خاص مانند پارک‌ها، فروشگاه‌ها و فرودگاه‌ها استفاده شود.

ویژگی‌های برجسته مونوریل از جمله ایمنی بالا، کاهش آلودگی هوا، انتقال سریع مسافران، و جذابیت آن، همراه با توانایی پاسخگویی به حجم نسبتاً زیاد مسافران، موجب می‌شود که به کارگیری مونوریل در سیستم‌های حمل‌ونقل ریلی کشور در آینده نزدیک ضروری و مورد توجه قرار گیرد.