گذرگاههای ریلی راه آهن ایران وچالشهای پیش رو
چکیده
گذرگاه های ریلی از نقاط مشترک سیستم حمل و نقل جاده ای میباشند که به دلیل ترافیک عبوری ریلی و جاده ای دارای پتانسیل خطر بسزایی میباشند،شناسایی عوامل خطر آفرین و کاهش پتانسیل خطر و یا حذف گذرگاههای ریلی و به تبع آن طراحی و ساخت زیر گذر که مستلزم هزینه برای راه آهن ج.ا.ایران میباشد از چالشهای پیش رو راه آهن ج.ا.ایران میباشد.همچنین وجود گذرگاههای غیر مجاز بدون مستحفظ که عمدتا توسط ساکنین وکشاورزان ودامداران محلی جهت عبور احشام و خودروها ایجاد میشود نیز باعث بروز حوادث غیر قابل پیش بینی میگردد.
از نقاط ضعف و مشکلات عمده گذرگاههای فعلی میتوان به عدم تجهیز گذرگاهها به سیستمها و سیگنالهای هشدار دهنده و وضعیت اجتماعی نامناسب آنها اشاره کرد
یکی از نقاط حادثه خیز از نظر ایمنی که نقطه مشترک سیستم حمل و نقل جادهای و ریلی است گذرگاه های ریلی یا همان تقاطع همسطح ریل و جاده می باشد.
کنترل حرکت و توقف وسیله نقلیه ریلی به دلیل طویل بودن آن و مسافت ترمز طولانی تر به مراتب دشوارتر از وسیله نقلیه جادهای است .از سوی دیگر هر گونه کاهش سرعت وسیله نقلیه ریلی باعث اختلال در برنامه حرکت و تأخیر در برنامه حرکت برای قطار های بعدی می گردد .
از آنجایی که به دلایل مذکور اولویت در گذرگاه به قطار و سایر وسایل ریلی داده شده است، ایمنی در اینجا به معنی اطلاع رسانی به موقع ورود یا نزدیک شدن وسیله نقلیه ریلی به استفاده کننده از جاده است . این امر در زمان انتظار طولانی محدودیت سرعت و ممنوعیت توقف و سبقت را برای راننده در پی خواهد داشت.
بررسی وضعیت گذرگاههای ریلی راه آهن ج.ا اسلامی ایران
در تصویر شماره1 تا 4 گذرگاههای ریلی با تجهیزات و علائم مربوطه در شهر و خارج از شهر دیده می شود و در تصویر شماره 5 یک گذرگاه حفاظت نشده ملاحظه می شود
شبکه اصلی راه آهن کشور با طول کل 14078کیلومتر میباشد.
در این شبکه 349 گذرگاه رسمی که متشکل از 274گذرگاه مجاز با راهبند وتابلو جاده ای میباشد و75 گذرگاه مجاز بدون راهبند میباشد و 264گذرگاه غیر رسمی وجود دارد تراکم نسبی پایین گذرگاه های ریلی در سیستم راه آهن ایران تعداد تصادفات و تلفات و صدمات کمی را نشان میدهد.
با وجود تعداد اندک گذرگاههای همسطح در کشور ایران سالانه بطور متوسط حدود 123 تصادف گزارش میشود که شامل برخورد قطار با وسایل نقلیه عبوری و عبور غیر مجاز عابرین پیاده میباشد که تلفات ناشی از این تصادفات بطور متوسط سالانه61 کشته و 21 زخمی گزارش میشود.
اغلب تجهیزات ایمنی مورد استفاده در کشور حفاظ های مکانیکی به همراه تابلو های ثابت شده گذرگاه ریلی در جاده و راه آهن وچراغ های چشمک زن در جاده هستند(محسنی et al., 1399).
عواملی که موجب اولویت دادن بهسازی و ارتقاء وضعیت گذرگاه ریلی میشود.
موقعیت گذرگاه ریلی و تراکم ترافیک ریلی و جاده ای ۲_ پهنا ویا عرض راهی که خطوط راهآهن را قطع میکند.
نقاط ضعف و مشکلات ایمنی گذرگاههای ریلی در کشور
🟢محدودیت بودجه احداث یک تقاطع غیر همسطح در هرکجا بین ۴۰ الی ۲۷۰میلیارد بسته به نوع ،تعداد دهانه های پل ، طول دهانه های پل ونوع مصالح مصرفی هزینه دارد.
🟢علامت گذاری نامناسب در بسیاری ازجادهها ی منتهی به گذرگاههای ریلی کشور
🟢 وضعیت اجتماعی نامطلوب برخی از گذرگاه های پرخطر خصوصا درمناطقی که به بازارهای محلی نزدیک میباشد و تردد زیادی وجود دارد که این عوامل سبب تکرار تصادفات در گذرگاههای ریلی میشود
🟢وجود گذرگاه های توزیع شده غیررسمی بخصوص در مناطق کم برخوردار وحاشیه نشین
افزایش استفاده غیر رسمی از این گذرگاه ها به منظور صرفه جویی در وقت وتسهیل در آن رابطه مستقیمی با افزایش تصادفات در این گذرگاه ها دارد
🟢 تجهیزات نامناسب وقدیمی
در گذرگاههای ریلی وعدم تامین در جایگزینی تجهیزات با تجهیزات نوین و کارآمد
🟢 عدم توجه به بحث آموزش ادواری پرسنل راهدار.
به دلیل ریسک بالای نگهبانی در گذرگاههای ریلی الزاما باید افراد ماهر و مجرب و دارای سلامت جسمانی و روانی در گذرگاهها فعالیت داشته باشند ورعایت چنین مواردی قطعاسبب افزایش ایمنی وکاهش ریسک در گذرگاه ها میشود
🟢 بی دقتی و بی توجهی رانندگان وسایل نقلیه جاده ای به قوانین راهنمایی و رانندگی (ذاکری, 1385)
بررسی سیستم های حفاظتی گذرگاه های ریلی مورد استفاده در حال حاضر
الف_ علائم
به صورت کلی علائم گذرگاهی دو دسته اند:
اتوماتیک و دستی
⚫️علائم دستی توسط راهدار گذرگاه که به وسیله تلفن از نزدیک ترین ایستگاه و یا گذرگاه طرفین مخابره میشود ⚫️علائم اتوماتیک توسط مدارهای اتصال کوتاه یا حسگر هایی که حضور قطار را حس میکنند فعال شده و شروع به هشداردهی میکنند این هشدارها اغلب به صورت چراغ های چشمک زن یا بوقهای ممتد میباشد .که قطعا وجود چنین علائم کافی نیست
ب _حفاظها
حفاظ ها ویا اصطلاحا تیرهای فلزی راهبند هم در دو نوع اتوماتیک و مکانیکی وجود دارند و کارهای زیر را انجام می دهند:
1_حفاظ فیزیکی است که باعث جلوگیری از ورود وسایل نقلیه به گذرگاه در هنگام نزدیک شدن قطار می شوند
2_ علامت هشدار دهنده گذرگاه است که وجود حفاظ را نشان میدهد ومیتواند به حسگرهای نزدیک شدن قطار مجهز شوند .
ج _نشانگرهای قطار
این حسگرهای اتوماتیک زمان حضور و نیز سرعت قطار نزدیک شونده به گذرگاه را تعیین میکند این نشانگرها در اغلب گذرگاه های خطرناک به کار رفته و به صورت خودکار در فواصل زمانی معین هشدار دهنده ها و حفاظ ها را با یک سری علائم الکتریکی فعال میکند این حسگرها با پیروی از الگوریتم فاصله زمانی مانده به گذرگاه بر حسب متروسرعت ، زمان رسیدن قطار به گذرگاه را مشخص میکند .این تجهیزات میتواند جایگزین سیستم میشوند علائم دستی شوند.
د_حسگرهای انسداد در گذرگاههای ریلی
این تجهیزات نیز در گذرگاههای خطرناک استفاده میشوند این تجهیزات با یک سری علائم الکتریکی راننده قطار را از حضور وسایل نقلیه یا هر مائع دیگری بر روی ریل آگاه می سازند.این تجهیزات شامل تیرهای انتقال،لامپهای فتوالکتریک وفرستنده های فراصوتی هستند که حضور هر نوع مانعی در گذرگاه ریلی را مشخص و راهبر لوکوموتیو را خبر دار میکند. این تجهیزات وقتی مانعی روی محل تردد گذرگاه باشد فعال می میشود و علائم را توسط مدار های اتصال کوتاه منتقل می کنند تاراهبران لوکوموتیو با کمک ترمز های اضطراری بتوانند قطار را در نزدیکی گذرگاه متوقف کنند.
سیستم های حفاظتی در آینده برای گذرگاه های ریلی
الف_ سیستم های کنترل وپایش قطار ها بر اساس امواج رادیویی
این سیستم میتواند موقعیت قطار ها را به وسیله یک فرستنده رادیویی که روی لوکوموتیو نصب شده و دیتا را به ایستگاه های رادیویی کنار مسیر میدهد مشخص کند همچنین این ایستگاه رادیویی کنار مسیرمیتواند سرعت قطار را در محدودهای که اطلاعات قوس ها ، شرایط آب و هوایی ، کیفیت خط ، تقلیل سرعت وعملیات بهسازی وبازسازی را که به آن وارد شده است را به قطاربدهد.این اطلاعات بر روی مانیتوری که در کابین لوکوموتیواست نمایش داده میشود یا مستقیم دستورات لازم را به ترمز و قطار داده میشود. برای عبور از گذرگاه ریلی کامپیوتر موجود در قطار با توجه به سرعت قطار و موقعیت گذرگاه زمانی را که می بایست چراغ ها و علائم هشدار دهنده گذرگاه فعال شوند را محاسبه میکند.
این سیستم هیچگونه سیم کشی خاصی در طول مسیر نداشته و قیمت تجهیزات آن از قیمت سیستم های مدار کوتاه ارزانتر است و سبب میشود تا قطار در طول مسیر از سرعت بالاتری برخوردار باشد همچنین این سیستم در حداقل کردن هزینه های مدیریت در راه آهن بسیار موثر هستند
ب_
سیستم های کنترل قطار پیشرفته بر مبنای
GPS
امروزه سیستم جی پی اس
اغلب درسامانه های ناوبری حمل و نقل دریایی، هوایی وزمینی استفاده می شود ونسبت به سیستم رادیویی
این مزیت را دارد که فرستنده های رادیویی کنار جاده ویا خطوط ریلی را حذف میکند. مشکل عمده این سیستم در دقت کاربردهای غیر نظامی است که میتواند خطاهای فاحشی از آن سر بزند,البته این سامانه بیشتر برای استفاده های نظامی طراحی و ساخته شده است و دقت این سیستم در کاربردهای نظامی سانتی متری میباشد، این در حالی است که برای استفاده غیر نظامی نزدیک ۵۰متر خطا دارد که این مقدار برای ایمنسازی گذرگاههای ریلی زیاد است. اگر بتوان از ماهواره های نظامی برای مقاصد غیر نظامی از این قبیل استفاده کرد آنگاه می تواند یک سیستم ناوبری مقرون بصرفه تر از سامانه امواج رادیویی باشد.
راهکارهایی برای افزایش ایمنی گذرگاه
⬅️_ثبت آمار و اطلاعات مربوط به گذرگاههای ریلی و حوادث مرتبط با پایش اطلاعات.به همین منظور میبایست با اجرای برنامه ای منسجم در جهت بهبود و ارتقاء وضعیت ایمنی گذرگاههای ریلی ابتدای نیازهای آنها را شناسایی کرد
این نیاز ها عبارتند از :
🟢وضعیت موجود گذرگاه های ریلی و پتانسیل خطر آنها این مجموعه از اطلاعات شامل لیست کاملی از موقعیت جغرافیایی، خصوصیات فیزیکی محیط، سطح ترافیک وتردد تاریخچه تصادفات، تجهیزات حفاظتی، نوع شیب بندی،نزدیکی به شهرکهای صنعتی و نزدیکی به محل سکونت برای هر گذرگاه ریلی است
⬅️_ ثبت گزارش جزئیات تصادف:
🟢این اطلاعات شامل لیستی از تاریخ و زمان وقوع حادثه ،موقعیت تصادف، شرایط دلایل اولیه و ثانویه ،عوامل دخیل در تصادف و علل آن همچنین تدابیر و اصلاحاتی که مدیریت مربوطه پس از تصادف برای جلوگیری از تصادف مشابه اندیشیده میشود . عملکرد و بازدهی طرح ایمنی یکی از روش های موثراست که میتواند سبب کاهش تعداد وقوع تصادفات شود تحلیل زمانی تصادفات و علل آن هاست که می تواند به صورت یک گزارش عملکرد ارائه گردد این گزارش میتواند شامل ارزیابی تعداد تصادفات و عوامل آن ها در فواصل زمانی معین باشد تا یک بانک آماری به دست آید .بهتر است که تعداد حوادث صدمات و تلفات و علل آن ها بر حسب هر ۱۰هزار کیلومتر که یک قطار طی میکند بیان شود تا بتوان عملکرد ایمنی را ارزیابی کرد. بنابراین به دلیل مشکلات مالی که برای تبدیل گذرگاههای ریلی به تقاطع غیر همسطح وجود دارد، سرمایه گذاری بهتر است روی تجهیزات حفاظتی وپیشگیرانه گذرگاه ریلی متمرکز شود که سریع ترین بازگشت سرما یه را در قالب کاهش خطر و تصادف دارند
⬅️_گذرگاههای ریلی و تجهیزات آن میبایست طوری طراحی و نصب شوند که اهداف سیستمی راه آهن که استفاده از حداکثر ظرفیت عبوری و یا حداکثر سرعت را مخدوش نکنند به این منظور گذرگاههای ریلی نباید موجب کاهش بی دلیل سرعت های قطار
شوند لذا تجهیزات حفاظتی گذرگاه میبایست با این هدف سازگار باشند و از سوی دیگر این تجهیزات نباید طوری باشد که زمان زیادی را بر روی حمل ونقل جاده ببندند زیرا که این موضوع به ویژه در راه های پر ترافیک سبب ایجاد ازدحام وگره ترافیکی شده و ممکن است در اثر نبودن حفاظ یا پلیس و با توجه به ارزیابی ضعیف و خطر توسط راننده (مخصوصا راکبان موتور سیکلت وعابران پیاده) وی را تحریک به عبور از گذرگاه کند که در این صورت احتمال وقوع برخورد بسیار زیاد خواهد شد .همچنین زمان انسداد نباید طوری باشد که گذرگاه ریلی پس از عبور قطار تا رسیدن قطار بعدی نتواند ازدحام ترافیکی قبل از خود را از بین ببرد لذا با توجه به این اهداف تجهیزات مکانیکی و دستی می بایست با تجهیزات الکترونیکی که زمان انسداد کمتری را پیشنهاد میکند جایگزین شود
⬅️_ رسیدگی به وضعیت گذرگاه های غیر رسمی در جهت انسداد کامل این گذرگاه ها و حذف گذرگاههای رسمی مازاد در صورت وجود و امکان برای کاهش تعداد گذرگاه های اضافی
⬅️_ بازسازی و نوسازی تجهیزات کهنه وخارج ازرده حفاظت از گذرگاههای ریلی
⬅️_ مجهز کردن گذرگاههای فاقد تجهیزات به تجهیزات ایمنی مورد نیاز در گذرگاه. از قبیل علائم نشان دهنده حفاظ های با ضخامت بیشتر و از جنس براق برای دید بهتر استفاده شود
⬅️_واحد ارزیاب و موثر در حوزه تحقق اهداف ایمنی و بهره وری که میتواند ساز و کار افزایش ضریب ایمنی را تعریف کند و توانایی آن را داشته باشد که محتوای اجرای قوانین و محصول ایمنی و افزایش ضریب ایمنی را بسنجد
⬅️_انجام تمهیدات و سیاست های تشویقی توسط راه آهن بدین صورت کهکه پرسنل راهدارهایی که در طول سال ویا برحسب تعداد رام قطار وتناژ عبوری دچار اتفاق و سانحه ای نشده اند ویا بدلیل دقت بالا و انجام مسئولیت صحیح از سوانح احتمالی پیشگیری کرده اند مورد تشویق قرار بگیرند
⬅️_برطرف نمودن هرگونه شیب منتهی به محل گذرگاهها چراکه در برخی اوقات به دلیل عدم توجه راننده خودرو و یا ضعف ترمز ، خودرو به آرامی به سمت خط و راهبند حرکت کرده و ضمن ایجاد خسارت به راهبند احتمال برخورد با قطار را نیزافزایش میدهد.
⬅️_نصب حداقل یک سرعت گیر تیغ دار به صورت برقی و یا مجهز به سنسور در طرفین گذرگاه.(“آیین نامه طرح مهندسی راه آهن “, 1383)
نتایج:
✍️🏿بطور کلی میتوان گفت که گذرگاههای ریلی به نوعی پدافند غیر عامل میباشند که با رفع نواقص و نقاط ضعف میتوان از وارد شدن خسارات زیاد مالی به تجهیزات و تأسیسات حیاتی و حساس و تلفات انسانی جلوگیری نموده یا میزان این خسارات و تلفات را به حداقل ممکن کاهش داد همچنین با توجه به آمار ترافیک ریلی و نیز تراکم پایین گذرگاههای ریلی آمار تصادفات همچنان بالا میباشد و در آینده و با توسعه راهآهن و در نتیجه افزایش حجم ترافیک ریلی افزایش سرعت قطار ها و افزایش تعداد گذرگاه ریلی احتمال افزایش آمار تصادفات و تلفات و صدمات دور از انتظار نخواهد بود از سوی دیگر نسبت بالای گذرگاه های غیر رسمی و فاقد تجهیزات ایمنی در مجموعه گذرگاههای ریلی کشور عامل دیگری است که در صورت عدم رسیدگی به این نوع گذرگاهها در آینده شاهد تصادفاتی بیشتری خواهیم بود
تصویر 1 :
تصویر 2 :
تصویر 3 :
تصویر 4 :
منابع:
آیین نامه طرح مهندسی راه آهن (1383). سازمان مدیریت وبرنامه ریزی کشور, نشریه شماره 288.
ذاکری, ج. (1385). شناسایی گذرگاه های پرخطر ریلی- جاده ای بر اساس شاخص خطر. پژوهشنامه حمل و نقل, 3(3), 230-223.
محسنی, م., حسینی, س., & باقرى, م. (1399). مدلسازی فراوانی تصادفات در گذرگاه های همسطح جاده و ریل ایران. فصلنامه مهندسی حمل و نقل, 12(2), 273-288.